Açımlayıcı (keşfedici) faktör analizi
Faktör analizi daha çok ölçek geliştirme çalışmalarında kullanılan analiz türlerinden biridir. Bu analiz, birçok ifade arasından aynı özelliği ölçen ifadelerin bir çatı altında toplanmasına ve kolayca yorumlanmasına imkan vermektedir. Örneğin öğrencilerin matematik dersine yönelik kaygı düzeylerini belirlemek için bir ölçme aracı geliştirmeyi amaçlamış olalım. Bu aşamada kaygıyı ifade ettiğini düşündüğümüz birçok madde hazırlamaya başlarız. Bunun için daha önce yapılan çalışmalardan veya kaygı yaşayan bireyleri gözlemleyerek elde ettiğimiz sonuçlardan yararlanabiliriz. Bu şekilde kaygıyı ölçtüğünü düşündüğümüz birçok madde yazarak madde havuzu oluşturabiliriz.
Bu aşamadan sonra, madde havuzunda yer alan ifadeleri kullanarak taslak bir form hazırlarız ve hedef kitleye uygularız. Elde ettiğimiz veriler üzerinden faktör analizi gerçekleştirebiliriz. Bu şekilde taslak formda yer alan hangi madde veya maddelerin ölçeğimizin geneli ile uyumlu olduğunu ve öngördüğümüz şekilde belirlediğimiz başlıklar altında toplanıp toplanmadıklarını gözlemleyebilriz.
Faktör analizi sonucunda ölçeğin kaç boyutlu olduğuna karar verirken birden çok faktörü göz önünde bulundurmamız gerekmektedir. Bu faktörler aşağıda sıralanmıştır;
1- Faktörlerin öz-değeri,
2-Öz-değer faktör grafiğinde eğimin plato oluşturduğu nokta,
3-Faktörlerin varyansa yapmış olduğu katkı
Faktör analizi sonucunda faktör yükü kesim noktası genellikle 0,32 olarak alınmaktadır. Bu değerden düşük faktör yüküne sahip maddelerin ölçekten çıkarılması tavsiye edilmektedir. 0,32 ve daha yüksek değerler maddenin varyansa önemli düzeyde katkı sunduğunu ifade etmektedir. Bazı durumlarda bir madde birden çok faktörde yüksek yük değerine sahip olabilir. Bu tip maddeler binişik madde olarak adlandırılır ve ölçekten çıkarılması tavsiye edilir. Çünkü açımlayıcı faktör analizinde nihai amaç bir özelliği ölçen maddeleri bir başlık altında toplamaktır.
Doğrulayıcı faktör analizi
Doğrulayıcı faktör analizini açımlayıcı faktör analizinden ayıran en önemli özellik, test edilen yapının önceden biliniyor olmasıdır. Yani eldeki verilerimizin daha önce bildiğimiz yapı ile ne kadar uyumlu olduğunu anlamak için doğrulayıcı faktör analizi yaparız.
Örneğin, kuramsal açıklamaları temel olarak bir ölçme aracı geliştirdiğimizi düşünelim. Kuramın belirttiği yapı ile ölçeğimizi uygulayarak elde ettiğimiz verilerin ne kadar uyumlu olduğunu belirlemek için DFA kullanabiliriz.
Ölçek geliştirme çalışmalarında önce açımlayıcı faktör analizinin daha sonra yeniden veri toplayarak doğrulayıcı faktör analizinin yapılması tavsiye edilmektedir. Açımlayıcı faktör analizinin keşfedici bir özelliği vardır. Doğrulayıcı faktör analizinde ise test edilecek yapı önceden bellidir. Ölçek uyarlama çalışmalarında yapı geçerliğinin test edilmesi için doğrulayıcı faktör analizinin uygulanması tavsiye edilmektedir.
Doğrulayıcı faktör analizinde verilerin model ile ne kadar uyumlu olduğunu belirlemek için uyum değerleri hesaplanır ve yorumlanır. En çok bilinen ve hesaplanan uyum değerleri; kikare/sd, CFI, GFI, AGFI, TLI, Pclose, RMSEA, SRMR şeklinde sıralanabilir.
Açımlayıcı faktör analizi için SPSS, doğrulayıcı faktör analizi için ise LISREL, AMOS ve SmartPLS gibi programlar kullanılabilmektedir.
-faktör analizi yorumlama,
-faktör analizi örnekleri,
-faktör analizini makale ve tezlerde kullanma,
-faktör sayısına karar verme,
-faktör analizi sonuçlarını raporlama,
-faktör analizi spss uygulaması
konularında profesyonel destek almak için bize ulaşabilirsiniz.
